جایگاه قصه‌ها و متل‌ها در فرهنگ عامه اصفهان
تاریخ انتشار: ۲۰ مهر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۱۷۱۸۴۶
«هر شهری مکان‌ها، آداب و رسوم برجسته خاص خودش را دارد. آقای صبحی کاراکتر خاله سوسکه را در نوشته‌های خود دارد و از زاینده رود سخن گفته است. وقتی قصه‌های عامیانه صفوی را می‌خوانید می‌بینید سی‌وسه پل، میدان نقش جهان، عمارت عالی قاپو در داستان حضور دارند و پررنگ هستند.»
به گزارش خبرنگار ایمنا، قصه و قصه گویی از جمله گنجینه‌های فرهنگی یک سرزمین است که در دوران‌ها و زمان‌های مختلف جریان داشته و نسل به نسل پیش رفته و به امروز رسیده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
قصه‌ها به عنوان زبان مشترک بین اقوام مختلف، نقش پیوند و اشتراک میان اندیشه‌ها را ایفا می‌کنند. این متون اندیشه‌هایی برآمده از فرهنگ و تمدن‌های بزرگ و کوچک هستند که در تربیت نقش دارند و در آموزش باید به آنها پرداخت.
آشنا ساختن نسل آینده کشور با شخصیت‌های بزرگ سرزمین ایران و تقویت و زنده نگه داشتن روحیه خودباوری و غرور ملی یکی از کاربردهای اصلی قصه گویی و داستان سرایی است.
با «امین خیام باشی» مسئول امور موزه عصارخانه شاهی اصفهان و فعال در زمینه ادبیات داستانی درباره قصه، قصه گویی، کارکردها و هرآنچه درباره قصه و داستان اصفهان دیروز و امروز باید بدانیم و بشنویم گفتگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید.
قصه‌ها و متل‌ها در فرهنگ اصفهان چه جایگاهی داشته و امروز چه وضعیتی دارد؟
قصه و قصه گویی در فرهنگ عامه کشور کاربرد و پیشینیه زیادی دارد. قصه‌ها در واقع ریشه مثل‌ها و ضرب المثل‌ها هستند.کتاب‌های مختلفی مانند امثال و حکم استاد دهخدا از همین دست کهن نوشته‌های داستان گونه است.
همچنین کتاب «فرهنگ مردم اصفهان» از سید علی جناب یا «زیر آسمان اصفهان» از دکتر مدنی به‌عنوان یک نمونه از مؤلفه‌های اصلی داستان و قصه سرایی در این دیار کهن هستند. همین طور تکیه کلام‌ها گوشه کنایه‌ها، آداب و آئین‌ها که بخش زیادی از آنها برگرفته از داستان‌های عامیانه‌اند.
نکته‌ای که باید در اینجا به آن اشاره کرد اینکه مرز نامعلومی بین اسطوره‌ها و داستان‌های عامیانه وجود دارد. ما در نشستی که در همین رابطه داشتیم یکی از استادان تاریخ و تمدن، ریشه‌های اسطوره در فرهنگ اصفهان را بازنمایی کردند و درباره اینکه اسطوره در فرهنگ ما چه جایگاهی دارد سخن گفتند.
کارکرد مهم دیگر قصه‌ها و داستان‌ها در فرهنگ عامه، سرگرم کنندگی آنها است. حتی نقالی یا پرده خوانی را هم می‌توان زیرشاخه ای از قصه‌ها دانست. امروزه همان قصه خوانی و قصه‌گویی سرگرم کننده دیروز در قالب فیلم و سریال، به دنبال ایجاد سرگرمی برای مردم است.
میان قصه‌ها و افسانه‌ها با آداب و آئین‌ها چه ارتباطی وجود دارد؟
قصه‌ها و به‌ویژه اسطوره‌ها کارکردی مهم به نام انتقال ارزش‌ها و هنجارها دارند. نبرد جاودانه خیر و شر را همیشه در داستان‌ها مشاهده و مطالعه کرده‌ایم. آن‌جایی که با همه تفاوت روایت‌ها در بیان و قلم نویسندگان و قصه گویان مختلف، این نماد خیر است که در نهایت با وجود همه دشواری‌ها سرانجام خوبی دارد و جاودانه می‌شود و از سوی دیگر در طرف مقابل، نماد شر و پلیدی است که راه به جای نمی‌برد و ناکام می‌ماند.
بسیاری از آداب و آئین‌ها در دل همین قصه‌ها بازگو و منتقل می‌شوند. اگر شما قصه‌های کهن اصفهان از مرحوم امیرقلی امینی را بخوانید متوجه انتقال هنجار یا ارزش‌ها و باورهای یک منطقه می‌شوید. به‌عنوان مثال وقتی می‌گوید: «دختری که آفتاب و مهتاب ندیده بود» این جمله در حقیقت به شکل خیلی ظریف منتقل می‌شود که این امر یک ارزش محسوب می‌شود و این پیام را دارد که ای دخترانی که این را می‌شنوید شما هم باید آفتاب و مهتاب ندیده باشید تا سرنوشت خوبی پیدا کنید.
امروزه شاهد هستیم نویسندگان معاصر اصفهان با بکارگیری شیوه‌های داستانی روزآمد، اصفهان را زیاد موضوع کار و آثارشان قرار داده‌اند. به‌عنوان مثال علی خدایی با کتاب آدم‌های چهارباغ یا آثار آقایان محسنی و اخوت یا مدرس صادقی که همگی زمینه کارشان را نصفه جهان قرار دادند و نوشتند.
نویسندگانی هم که زمانی در اصفهان بودهاند سعی کرده‌اند در قالب‌های امروزی و ادبیات داستانی امروز، اصفهان، فرهنگ این مرز و بوم، نوستالوژیها و خاطرات قدیم این خطه را متون کار و محمل نوشتن خود بگذارند که مصطفی مسرور از آن جمله است.
شمار دیگری از نویسندگان اصفهان هم هستند تنها بر شهر ودیار خودشان تمرکز نداشته و درباره سایر نقاط ایران نیز نوشته‌اند. کتاب هویت ملی در قصه‌های عامیانه دوره صفوی نوشته دکتر محمد حنیف یا افسانه‌های کهن اثر ماندگار مرحوم صبحی را در این رابطه می‌توان نام برد.
مجموعه «کلثوم ننه» یا «یکی بود یکی نبود» از محمدعلی جمالزاده نیز از همین دست کتاب‌های نوشته شده اصفهانی‌ها در بحث قصه و داستان است. وقتی همین داستان‌ها را تحلیل کنید، می‌بینید فرهنگ عامیانه اصفهان را روایت کرده و خودبه‌خود آن را به خواننده منتقل می‌کنند که این خود بازتاب همان اثر داستانی و قصه است.
آموزش چه نقشی در قصه و قصه گویی دارد؟
در کتاب افسون افسانه‌ها (کاربردهای افسون) اثر برونو بتل‌هایم، می‌بینیم داستان‌ها، کارتون‌ها و افسانه‌ها در عین اینکه کودک را سرگرم می‌کنند به آنها آموزش می‌دهند. پس با همین تک مثال مناسب می‌فهمیم که داستان محمل خوبی برای این است که آنچه را که می‌خواهیم آموزش دهیم در این داستان‌ها و قصه‌ها بگنجانیم و به دیگران منتقل کنیم.
همین نشان می‌دهد وقتی فرزند ما قرار است کتابی را بخواند و بدانیم ممکن است آموزه‌ها و آموزش‌هایی را از این متون فراگیرد، در گزینش کتاب و داستان نیز دقت خواهیم کرد.
پدران و مادران باید برای فرزندانشان قصه بگویند و همان‌طور که زمانی را برای تماشای کارتون بچه‌ها در نظر می‌گیرند، زمانی را هم به قصه‌گویی و خوانش داستان، با اولویت قصه‌ها و داستان‌های کهن ایران زمین برای فرزندان اختصاص دهند.
قصه و قصه گویی، اگر نگوییم رو به فراموشی است اما کمرنگ شده است. چه باید کرد؟
آموزش خانواده‌ها مهمترین کار در این بخش است. البته زمان دچار تحولاتی شده که این آموزش‌ها نیز باید متنوع و روزآمد باشند.
کانون پرورش فکری کودکان نوجوانان سالانه برنامه‌های مختلفی در این زمین دارد و فراخوان‌هایی می‌دهد که اقدام خوبی است اما همین نیز محدود است و باید فراگیرتر و گسترده‌تر دنبال شود.
اما اگر همین فراخوان به شکل گسترده‌تر در محیط‌ها و فضاهای شهری و مجازی تبلیغ شوند بدون شک تأثیرگذاری بیشتری هم در این بخش خواهد داشت. باید تلاش کنیم دلنشین بودن قصه را تبلیغ کنیم؛ همچنین اینکه رفتارها، ارزش‌ها و هر آنچه که پسندیده است را در قالب قصه بیاوریم و به فرزندانمان آموزش دهیم.
امروزه شاهد هستیم برنامه‌های تلویزیونی عموپورنگ تأثیر زیادی روی بچه‌ها داشته و فرزند من می‌گوید نباید زباله را در خیابان گذاشت چرا که این موارد را از این برنامه دیده و یاد گرفته است. حتی در فضاهایی که محل تجمع بخشی از افراد جامعه به بهانه مراسم یا یک آئین خاص باشد هم می‌توان در آن فضاها حضور یافت و قصه گویی را ترویج و تبلیغ کرد.
نهادهای فرهنگی و هنری درباره قصه و داستان چه وظیفه‌ای دارند؟
سازمان فرهنگی شهرداری اصفهان فعالیت‌های خوبی در دفتر ادبیات و خانه کودک دارد اما باید بیشتر شود و منسجم‌تر باشد. وقتی چند کار موازی و کم اثر انجام می‌شود، بهتر است منسجم‌تر باشد و پراثر واقع شود.
امسال در تعطیلات عید نوروز، طرح گلستان نشینی با سعدی را داشتیم که پیشنهاد استاد فرهنگ شعبانی بود و استقبال خوبی از آن شد. در این گلستان خوانی‌ها خیلی از افراد اطلاع نداشتند که نوشته‌های سعدی می‌تواند اینقدر جذاب، خواندنی و شنیدنی باشد. این خوانش‌ها با همراهی موسیقی دو جوان چیزه دست، مورد توجه بازدید کنندگان قرار گرفت.
بودند شهروندانی که بعد از تعطیلات عید مراجعه می‌کردند و خواستار ادامه این برنامه بودند. بنابراین اگر بدانیم این دست برنامه‌ها مشتاقان دائمی دارد باید برای آنها برنامه داشته باشیم.
بیشتر از قصه‌های اصفهان برای مخاطبان ما بگویید.
هر شهری مکان‌ها، آداب و رسوم برجسته خاص خودش را دارد. جناب صبحی کاراکتر خاله سوسکه را در نوشته‌های خود دارد و از زاینده رود سخن گفته است. وقتی قصه‌های عامیانه صفوی را می‌خوانید می‌بینید سی‌وسه پل، میدان نقش جهان، عمارت عالی قاپو در داستان حضور دارند و پررنگ هستند.
قصه‌های صمصام، یوزباشی، اصفهانی‌های شوخ و حاضر جواب کتاب‌هایی هستند است که می‌توان در پاسخ به این سوال از آنها نام برد. غبارروبی از چهره آقای صمصام یا داستان‌های وی که همگی درون مایه فرهنگی دارند و در قالب نوشته‌ها، آموزه‌هایی را هم منتقل می‌کردند.
قصه گویی در دوران جدید چگونه باید باشد تا دوباره احیا شود؟
اگر تا چند سال قبل شاهد پخش قصه از رادیو بودیم امروز می‌بینیم پادکست‌ها جای رادیو نشسته‌اند.
اصفهان جای کاری زیادی برای پادکست درست کردن دارد. رادیوتراژدی نمونه خوبی در این رابطه است که توسط کریم نیکو نظر برنامهریزی و تهیه می‌شود و تراژدی یک نفر را در هر قسمت روایت می‌کند.
الگوهای شخصیتی یا قهرمان‌ها در اسطوره‌ها و قصه‌های عامیانه نقش مهمی در انتقال مفاهیم فرهنگی و ارزش‌ها دارند. این الگوها نوعی همذات پنداری در مخاطب ایجاد می‌کنند. مثال جالب در این خصوص شاهنامه و داستان اسفندیار است که به نوعی مبلغ یکتاپرستی است اما گمراه می‌شود و می‌رود تا رستم را کت بسته بیاورد.
داستان پوریای ولی نمونه ماندگار دیگری است که با این شخصیت فرهنگ پهلوانی منتقل می شده و این فرهنگ پرطرفدار بوده است.
قصه‌های جهان پهلوان تختی و کارهای خیری که این ورزشکار نامدار ایرانی انجام می‌داده مثال دیگری است و هنوز هم الگویی برای مردم ما است. اینها به مرور از چهره‌های حقیقی و افسانه‌ای وارد ادبیات عامیانه می‌شوند و ارزش‌ها را منتقل می‌کنند.
گاهی برخی شخصیت‌ها را به شکل منطقه‌ای داریم. همین حاضر جوابی یا قناعت اصفهانی‌ها یک ارزش شناخته می‌شود و به نسل‌های بعد نیز انتقال می‌یابد.
مشاهدات مردم از کرامات این افراد سینه به سینه منتقل می‌شده و ارزش خوشنامی و عابد بودن و نیکوکار بودن آنها فراموش ناشدنی است. نمونه ۵۰ سال قبل مرحوم صمصام بوده که مردم همچنان به وی ارادت دارند و داستان‌هایی از کرامات، سلوک و اخلاق آنها نقل می‌کنند.
کد خبر 601216منبع: ایمنا
کلیدواژه: قصه گویی قصه های کهن شاهنامه ادبیات کهن ادبیات فارسی داستان محمدعلی جمالزاده یکی بود یکی نبود جمالزاده قصه نویسی عهد صفویه سعدی گلستان سعدی فرهنگ عامه موزه عصارخانه شاهی و فرهنگ عامه اسطوره و فرهنگ عامه شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق قصه های عامیانه قصه و قصه گویی داستان ها افسانه ها نوشته ها قصه ها ارزش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۱۷۱۸۴۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
خود را مکلف به دفاع از حقوق عامه کسانی می‌دانیم که زبان شکایت ندارند
هرمزگان-جام جم انلاین-مدیر نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت هرمزگان با اشاره به عملکرد مثبت نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور در سال گذشته گفت: سال گذشته نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور عملکرد بسیار خوبی در زمینه مبارزه با زمین‌خواری ،کنکور و معرفی برخی افراد که در نهادهای مختلف موجب بدنامی نظام شدند وهمچنین افشای تعارض منافع برخی از مدیران در استانها رقم زد.
پرویز سالاری در نخستین نشست اعضای شورای مرکزی این نهاد در سال جاری گفت :ما خودمان را مکلف می‌دانیم که برای حفظ ارزش‌های انقلاب، نظام و دفاع از حقوق عامه کسانی که زبان شکایت ندارند از هیچ کوششی دریغ نکنیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شعار امسال نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت تأکید کرد: شعار امسال این نهاد “مبارزه با فساد ،مشارکت مردم، افزایش اعتماد عمومی” است که هم راستا با شعار سال که مقام معظم رهبری فرمودند می‌باشد.
مدیر نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت هرمزگان افزود: نهاد دیده بان بدنبال بدبین کردن جامعه نسبت‌به مسئولین نیست و زمانی به یک مسئله ورود می‌کند که مستندات کافی و محکم وجود داشته باشد و به یقین رسیده باشیم .
سالاری تصریح کرد: در همایش پایانی سال نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشوردر تهران، افراد مؤثری حضور داشتند که در این همایش تفاهم نامه همکاری فی‌مابین نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور و پلیس امنیت اقتصادی به امضا رسید.
وی در پایان با تقدیر و تشکر از گزارشات مردمی در خصوص فساد و رانت در استان گفت :بخشی از عملکرد نهاد دیده بان شفافیت و عدالت در استان که موجب پیشگیری از فساد ، حفظ بیت المال و پیشگیری از رانت و فساد برخی مدیران در معرض خطر شد با گزارشات و اخبار به موقع مردمی بود.
صالح علی‌محمدی ،دیگر عضو شورای مرکزی نهاد دیده بان استان نیز در این نشست با اشاره به اجرای موفقیت آمیز عملیات “وعده صادق” گفت :این عملیات عزت اسلام و غرور ملی ما را به دنبال داشت.
وی در ادامه با اشاره به تصویب قانون “سوت زنی” در مجلس افزود : تصویب این قانون در مبارزه با رانت و فساد بسیار کمک‌کننده است.
علی‌محمدی گفت: برای پیشگیری از بروز رانت و فساد در استان باید از تحولات درونی استان در ابعاد مختلف باخبر باشیم.
فریدون بهشتیان، دیگر عضو شورای مرکزی نهاد دیده بان استان نیز در این نشست با اشاره به تخریب های گسترده پوشش گیاهی و محیط‌زیست در منطقه ایسین و دزک گفت :براساس نظر کارشناسان بوته‌های گیاهی دراین منطقه هر هفتاد سال یک سانتی‌متر رشد خواهند کرد که این پوشش گیاهی به عنوان مثال توسط دو شرکت “دردانه تهلو و “اطلس دزک” به‌صورت گسترده تخریب شده‌است و این تخریب به حدی است که حتی کوه‌ها و رودخانه‌های منطقه را نیز شامل می شود و سلامت مردم را به خطر انداخته است.
وی با بیان اینکه با این روند، نسل آینده نیز از این منابع خدادادی و بکر بی‌بهره خواهند بود گفت : این منطقه به دلیل داشتن چشمه ،یکی از بهترین نقاط گردشگری استان و محل زندگی پرندگان کمیاب و نایاب است که توسط این شرکت‌ها تصرف و تخریب شده‌است.
بهشتیان با بیان اینکه ظاهراً از طرف مردم منطقه نیز اعتراضاتی در این رابطه صورت گرفته،اما به آن توجهی نشده است ،خواستار شفاف سازی مدیر کل حفاظت محیط زیست استان و پاسخگویی وی در این زمینه شد.
مسئول کارگروه حقوقی نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت هرمزگان با ابراز نگرانی از حضور بی‌رویه و گسترده اتباع بیگانه در استان گفت: این افراد اقدام به خرید و فروش املاک در نقاط مختلف استان می نمایند ،که این مساله باعث افزایش بهای ملک در استان شده است.
بهشتیان در ادامه خواستار ورود جدی مدیرکل اتباع و مهاجرین بیگانه استانداری به موضوع ساخت و ساز ها و چگونگی ارایه مجوز به این افراد شد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه امنیت غذایی مردم استان در خطر است بیان کرد: اصول بهداشتی در نگهداری مواد غذایی در بسیاری از مغازه ها در محل عرضه مواد غذایی بنکداران رعایت نمی‌شود که این مسأله امنیت غذایی مردم را به خطر خواهد انداخت که انتظار است متولیان بهداشت و درمان استان به این مسأله ورود نمایند.
این عضو شورای مرکزی نهاد دیده بان شفافیت و عدالت استان تصریح کرد :پیامک های متعدد پرداخت عوارض سنگین بزرگراهی از طرف یک شرکت به مردم در استان ارسال می شود که باید در این رابطه نیز شفاف سازی صورت گیرد.
عباس حسین پور ،دیگر عضو شورای مرکزی نهاد دیده‌بان هرمزگان نیز گفت : مبارزه با فساد و رانت باید در لایه‌های مختلف جامعه صورت گیرد تا مؤثر واقع شود.
وی همچنین بر حفاظت از محیط‌زیست و منابع معدنی استان تاکید کرد و خواستار ورود مسئولین به این مسئله و جلوگیری از تخریب و حفاظت از منابع طبیعی و معدنی استان شد.
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند